تربیت کودکان در روایات متعددی از ائمه اطهار(ع) مورد توجه بوده است. در این میان با توجه به فرا رسیدن سالروز شهادت امام محمد باقر(ع) در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام محسن ملکی، مدرس حوزه علمیه خراسان داشتیم به آموزه‌های تربیتی باقرالعلوم(ع) پرداختیم.
او درباره تعریف تربیت می‌گوید: اگر بخواهیم تربیت را تعریف یا معنا کنیم، به این نکته می‌رسیم که تربیت مجموعه تلاش‌ها، فرصت‌ها، اقدامات، امکانات و برنامه‌ها از ابتدای انعقاد نطفه تا واپسین دم حیات برای رشد و شکوفاسازی توان‌های بالقوه فرد به طور همه‌جانبه تا رسیدن به حداکثر ظرفیت است.
حجت‌الاسلام ملکی به توجه ائمه اطهار(ع) به موضوع تربیت اشاره و بیان می‌کند: این در حالی است که ائمه اطهار(ع) روایات متعددی درباره موضوع مهم تربیت دارند. امام محمدباقر(ع) نیز در این باره روایات بسیاری گفته‌اند که به والدین کمک می‌کند با الگو گرفتن از آن‌ها بتوانند برای تربیت کودکان، نوجوانان و جوانان خود گام مثبتی بردارند.
به گفته این مدرس حوزه علمیه خراسان، امام باقر(ع) از تأثیر شیر مادر در اطفال به عنوان یک مؤلفه مهم تربیتی یاد کرده‌اند، به‌طوری که در روایتی به محمد بن مروان فرمودند: استرضع لولدک بلبن الحسان، وایاک والقباح، فان اللبن قد یعدی؛ برای شیر دادن به فرزندت از دایه‌های خوشرو و زیبا استفاده کن و از زنان بد صورت و قبیح برحذر باش، زیرا شیر گاهی صفات و ویژگی‌های روحی مادر را به فرزند منتقل می‌کند. حجت‌الاسلام ملکی در ادامه نکته مهم این روایت باقرالعلوم(ع) را این‌گونه توضیح می‌دهد: ایشان از تأثیر شیر مادر در انتقال زشتی‌ها و زیبایی‌های ظاهری مادر به فرزند سخن به میان آورده‌اند.
او به این اشاره می‌کند که آموزه‌های تربیتی باقرالعلوم(ع) تنها به این بخش ختم نمی‌شود، بلکه ایشان در همه روایات خود از آموزه‌های تربیتی قرآن کریم و آموزه‌های اخلاقی صحبت می‌کردند و می‌افزاید: ایشان در روایتی بیان کردند: لا یقبل عمل الا به معرفة؛ پایه همه اعمال، اخلاق و معرفت است، اخلاق خوب بدون معرفت امکان ندارد. همچنین امام محمدباقر(ع) در این روایت به این نکته اشاره داشتند که معرفت حاصل نمی‌شود مگر با عمل. ایشان به ارتباط تنگاتنگ میان عمل و معرفت تأکید داشته و در حوزه معرفت به دو بخش عرفان نظری و عملی اشاره می‌کنند که دو رکن اساسی در افزایش معرفت انسان است.
امام باقر(ع) در فرصت‌های مناسب از طریق در آغوش گرفتن و بیان جملات محبتآمیز، محبت خود را به کودک خردسالشان امام صادق(ع) نشان میدادند و از این طریق به نیاز عاطفی او پاسخ میگفتند.
این مدرس حوزه علمیه اساسیترین عامل تربیتی امام باقر(ع) را تربیت با عمل و پایبندی ایشان به آنچه میگفتند، می‌داند و متذکر می‌شود: فرزندان باقرالعلوم(ع) با دیدن اعمال پدر برای انجام اعمال صالح و رفتار درست الگو گرفته و به راز بندگی خداوند دست مییافتند.
امام باقر(ع) می‌فرمایند: قولوا للناس احسن ما تحبون ان یقال لکم؛ حجت‌الاسلام ملکی در توضیح معنای این روایت می‌گوید: به زیباترین صورتی که میل دارید مردم با شما سخن بگویند با آنان سخن بگویید. نکته تربیتی ایشان در این روایت این است که بسیاری از تندخویی‌ها، خشونت‌ها، لجبازی‌ها، زورگویی‌ها، بدبینی‌ها، افسردگی‌ها، گوشه‌گیری و ناامیدی‌ها را می‌توان با ارتباط کلامی صحیح و نیکو از میان برداشت.
این مدرس حوزه هدف تربیت از دیدگاه امام محمدباقر(ع) را رسیدن به زندگانی بهتر در سایه ایمان، عبودیت و رضای پروردگار (قرب الهی) عنوان می‌کند و می‌افزاید: یعنی انسان می‌تواند با ایمان به خدا، پرستش خداوند یکتا، تقوای خاص و همچنین با استفاده از روش‌های تربیتی از جمله امر به معروف و نهی از منکر، روش الگویی و موعظه و نصیحت در سایه اصولی چون عزت نفس، تواضع و وفای به عهد به عنوان راهنمای عمل، به سعادت واقعی و ابدی برسد. به گفته او، اگر نکات تربیتی امام محمدباقر(ع) برای کودکان اجرا شود زمین به مدینه فاضله تبدیل می‌شود. در این زمینه اول خانواده و بعد مدرسه مسئولیت و نقش مهمی دارند، والدین در ابتدا باید به اعتقادات و ارزش‌های اخلاقی و تربیتی اسلامی پایبند باشند و در خانواده آن را عملی کنند، در مرحله بعد نهادهای آموزشی وظیفه دارند کودکان و نوجوانان را با مسائل اعتقادی و اسلامی در محیط مدرسه بیشتر آشنا کنند.
خبرنگار: مهدیه قمری
نظر شما